Yaşları 17-25 yaş arası değişen 8 genç kadın Kırgızistan’ın ilk, dünyanın da en küçük uydusunu uzaya yollama hazırlıkları içindeler. Başkent Bişkek’te, bağımsız gazetecilik okulu Kloop Media Foundation tarafından 2018 yılının başında kurulan Kırgız Uzay Programı (KUP) çatısı altında bu kadınlar küp biçimindeki uyduyu (CubeSat) yörüngeye fırlatmak için çalışmalar yürütüyorlar.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra uzay çalışmaları da etkilenen Kırgızistan’da uzaya giden tek kişi 1998’deki yolculuğu ile Salizhan Sharipov. Kırgızistan’ın o tarihlerden bu yana uzay çalışmalarını ilerletmesinin önündeki başlıca engellerden kaynakların yetersizliği, yüksek işsizlik ve yoksulluk oranlarının yarattığı ekonomik ortam CubeSat ekibinin de üstesinden gelmeye çabaladığı zorlukların başında geliyor.
Toplam 150 bin dolar kaynağa ihtiyacı olan ekip bu parayı Patreon sitesi (https://www.patreon.com/kyrgyzspaceprogram) üzerinden başlattıkları kitlesel fonlama kampanyasıyla toplamayı umut ediyor. KUP, Patreon’dan elde edilecek gelirle uyduyu yörüngeye fırlatılmak üzere Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderebilecek.
Atmosferin Görünmeyen Katmanı: Cinsiyet Eşitsizliği
Ancak ülkenin bu genç bilim kadınlarının üstesinden gelmek için mücadele ettikleri tek sorun ekonomik değil, bir engel daha var: cinsiyet eşitsizliği.
Nüfusunun üçte ikisi kırsal alanda yaşayan Kırgızistan’da kadınların bilimsel faaliyetlere yönelmesi pek yaygın görülmüyor. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın verilerine göre ülkede bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarında çalışanların sadece yüzde 10’u kadın. (1)
UNICEF’in verilerine göre Kırgızistan’da genç kızların %12’si 18 yaşından önce evlenmekteler. Ülkede hiç eğitim almamış ya da sadece ilkokula devam etmiş kadınların %33’ü 18 yaşından önce evlenmişler. Pek çok başka ülkede olduğu gibi Kırgızistan’da da din, gelenekler, eğitime erişim, yoksulluk ve silahlı çatışma çocuk yaşta zorla evliliklerin başat sebeplerini oluşturuyor. Bir başka dikkat çeken veri ise her yıl 12.000 Kırgız kadınının ülkede bir gelenek olarak kabul gören “gelin kaçırma” adı altında erkekler tarafından zorla evlenmek amacıyla kaçırılıyor olması. (2)
Bir Utanç Geleneği: Gelin Kaçırma
KUP ekibi Kırgızistan’daki bu gelenek kisvesinde kaçırılan ve öldürülen kadınlara da dikkat çekmek adına uzaya yollayacakları araca Burulai adını verecekler. (3) Burulai Turdaally 20 yaşında tıp fakültesi öğrencisiyken 2018 Mayıs ayında Bişkek’te 29 yaşındaki Mars Bodoshev tarafından kendisiyle evlenmeye zorlanarak kaçırılıp öldürülen bir kadın. Burulai’yi iki ay içerisinde 2 kere kaçıran Bodoshev yakalandıktan sonra getirilip Burulai ile bekletildiği polis karakolunun odasında genç kadını defalarca bıçaklayarak öldürdü. Mahkeme Bodoshev’i 20 yıl cezaya çarptırırken karakolda görevli pek çok polis de görevden uzaklaştırıldı. Bu vahşi olay ardından ülkede bir gelenek olarak kabul görmüş gelin kaçırma da tekrar gündeme geldi ve bu konuda ciddi adımlar atılması gerektiğine ilişkin protestolar gerçekleştirildi. Fakat üzerinden iki yıl geçmesine rağmen Kırgızistan’daki kadına yönelik şiddete karşı alınan kararlar hala son derece yetersiz.
Kırgızistan’daki yetersiz politikalarla ilgili daha fazla bilgi için çeviriler bölümündeki yazıya da bakabilirsiniz: https://mordayanisma.org/2020/06/16/kirgizistandan-ev-ici-siddet-konusunda-korkunc-haberler/
Tam da bu noktada Kırgız Uzay Okulunun çalışmaları sadece yörüngeye ulaşmak için değil aynı zamanda tüm dünyaya kız çocuklarının istedikleri her şeyi başarabileceklerini kanıtlamak açısından da önemli.
“Cinsiyetiniz, hayatta ne yapacağınızı belirlemek zorunda değil.”
Clara Marchaud Eylül 2019’da ekipten bazı kadınlarla gerçekleştirdiği görüşmelerde (4) bu projenin onlar için ne ifade ettiğini öğrenmeye çalışırken bu genç kadınların toplumsal cinsiyet rolleri, kız çocuklarının eğitime ve dolayısıyla çalışma hayatına erişimleri önündeki engellere karşı hem kendi özel hayatlarında hem de diğer kadınlar adına nasıl çaba sarf ettiklerine tanık oluyoruz.
Uydu programının başında ve şimdiden BBC’nin 2018 yılı ilham veren 100 kadın listesinde yer alan 20 yaşındaki Alina Anisimova, Kırgızistan’daki kadınlara yönelik ön yargıları eleştirerek, kadınların temizlik, yemek yapmak ve çocuk doğurmaktan başka bir şey yapamadığını düşünen çok sayıda kişi olduğunu ifade ediyor. Alina asıl yapmak istediği şeyin yeterli imkanları olmayan veya yapmak istediklerini yapmaktan alıkonan genç kadınlara ilham vermek olduğunu belirtiyor.
Ekibin en büyüğü olan 24 yaşındaki Kyzzhibek Batyrkanova, bu projeye katılma sebebini eğitimin özellikle başkentten uzaktaki bölgelerde yaşayan çocuklar için çok daha erişilebilir kılmak istemesi olarak belirtiyor. Kyzzhibek, Kırgızistan çeyrek nüfusunun yoksulluk sınırı altında, kırsal alanları geniş şekilde etkileyen zorluklarla yaşadıklarını hatırlatıyor. Bu sebeplerle kırsaldaki kız çocuklarını güçlendirmek üzerine kendi programını geliştirmeye başladığını da anlatıyor. Ve ekliyor “Ülkenin ilk uydusunu yaptığımız için çok gurur duyuyorum. Bu programı diğer kızları da güçlendirmek için yapıyorum. Cinsiyetiniz, hayatta ne yapacağınızı belirlemek zorunda değil.”
Bir başka ekip üyesi 20 yaşındaki Aidana Aidarbekova, programın ilanını ilk gördüğünde yaşadığı stresin ona 14 yaşında bir avuç kız sınıf arkadaşı ile hazırlandıkları Matematik Olimpiyatları eğitimlerini çağrıştırdığından bahsediyor. O zaman öğretmenine seçmelere hazırlanmak istediklerini söylediklerinde onlara güldüğünü ve “neden zahmet ediyorsunuz ki? Oğlanlar her şekilde sizi yenecekler” dediğini aktarıyor. Aidana bunun üzerine Olimpiyatlara katılmayıp, matematik çalışmaya son verdiğini söylüyor ve ekliyor “Belki de şu an yaptıklarımı yapma fikrinin tohumları o zaman atılmıştır.”
Aidana aynı zamanda Kırgızistan’da bir gelin ortalama 20 yaşında evlendiği için ailesinin acele etmezse mezun olduğunda evlenmek için çok yaşlı olacağından endişelendiklerinden bahsediyor. “Belki de ben evimin kadını olmak istemiyorumdur. Olamaz mı?”
Neden sadece kadınlar için?
Bu kadınlar çok net bir şekilde toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve ayrımcılıktan usandıklarını ve buna karşı kız çocukları ve kadınların güçlendirilmesi için mücadele ettiklerini adeta haykırıyorlar:
“Kırgızistan’daki kız çocuklarına ve kadınlara karşı ayrımcılık yapılmasından bıktık. Birçok ailede kızların ikincil planda kalacak şekilde yetiştirilmesinden bıktık. Kırgızistan’daki birçok kız çocuğu ve kadının kaçırılması, tecavüz edilmesi ve ardından bir tecavüzcü ile -ki ona koca diyoruz- yaşamak zorunda kalmasından bıktık. Kadınlara karşı on binlerce korkunç haksızlık hikayesinden bıktık.
Peki yanıt olarak ne yapılabilir? Bir grup kızın gerçekten bir hikaye yaratacağı bir alan yaratmak istedik. Aynı zamanda, tüm mevcut klişeleri yıkacak, Kırgızistan’ın geri kalan kızlarına (ve belki de tüm dünyaya) en fantastik hayallerini gerçekleştirmeleri için ilham verecek bir alan.” (5)
Aslında hem ülkelerindeki hem de dünyadaki akranlarına ve özellikle de kız çocuklarına ilham kaynağı olacak “kadınların yapamayacağı işler listesi”nde yer alan uzay bilimi alanındaki çalışmaları ile bu klişelerden birkaçını zaten yıkmış oluyorlar. Kırgız ekibin 2021’de kadar tamamlayıp uzaya göndermeyi hedeflediği uydu, başarılı olunması durumunda ülkenin yörüngedeki ilk uydusu olacak. Fırlatılacak uydunun bir diğer başarısı da “dünyanın uzaydan en az fotoğraflanmış yeri” olan Tibet Platosu’nu görüntülemek olacak. Bu ekibin Burulai uydusu henüz uzaya varmamış olabilir ama cesaretleri ve mücadeleleri çoktan dünya sınırlarını zorlayıp uzaya ermiş gibi görünüyor.
Kaynakça:
(2) https://www.girlsnotbrides.org/child-marriage/kyrgyzstan/
(3) Women Make Science: Kyrgyzstan’s Space School https://www.youtube.com/watch?v=nD_U9vQY1W0&feature=emb_logo
